На галоўную старонку

                                   

                                                                                                                           

 

ДУРАНЬ У ЛУЖЫНЕ

 

      На невялічкай чыгуначнай станцыі, дзе мне трэба было сыходзіць з цягніка,  я скокнуў з высокай прыступкі на зямлю -- і адразу  адчуў, як  хрусткi друз  пад маімі[X1]   нагамі  ажыў,  заварушыўся  і  пачаў  патрэскваць,  нiбы  малады  нетрывалы лядок.  Ад таго бязлюддзя, што было навокал, мне зрабiлася нiякавата.  Не хацелася верыць, што лёс размеркавання вызначыў для мяне такі глухі гарадок, вельмі неважняцка ён выглядаў, ва ўсялякiм разе  тое, што паспеў пабачыць з акна вагона. Я нехаця нетаропка рушыў уздоўж цягніка ў бок станцыі. У маім настроі не было ні кроплі гераічнага аптымізму. Сумна, але ж будучае, аб якім я некалі  ў інстытуце марыў, зараз не здавалася мне безхмарным і ружовым.

     Цягнік  з  летуценнай  назвай  ‘’Паўднёвы’’ пастаяў на станцыi, можа,  з  хвіліну, потым  даў працяглы  гучны  гудок,  тузануўся раз-другі,  заскрыпеў тармазамі  і  пачаў павольна адыходзіць. Міма папылі прыступкі, чорны праём дзвярэй тамбура i ў iм постаць правадніцы. Мне зрабілася зусім сумна, бо  цывілізаванае жыццё, да якога  ўсяго некалькі хвілін таму назад  і я меў нейкае дачыненне, зараз праплывала міма і растваралася ў далечыні. 

     Начакана да мяне данеслася:          

     --А ці ведаеце, вы, што на гэтай станцыі ніколі ніхто не выходзіць?

     Маладая правадніца крычала яшчэ нешта, але перастук колаў заглушыў яе словы. Аб чым яна хацела мяне папярэдзіць, што хацела сказаць?  І што значылі гэтыя яе словы: “ніколі ніхто”? Што гэта? Пытанне ці  простая канстатацыя факту? Я не мог  адразу  ўсвядомiць сэнс гэтага  пытання.  А тым часам  апошні вагон прагукацеў мiма і растварыўся ў маўклiвай ранiчнай цiшы.

        На станцыi не было нi душы. І ціха -- як у самай звычайнай вёсцы. Вялікі гадзіннік на службовым будынку паказваў пяць  гадзін.  Самы час  для ранiшнiх салодкiх сноў.

      Невялiчкая плошча побач са станцыяй  нагадвала нешта падобнае на рынак. Некалькi аднолькавых драўляных палатак-будачак  выстраiліся ўздоўж  чыгункi  ў чаканнi  пакупнiкоў.

       “Божа! Глуш! Такая глуш!” - жахнуўся я  ў думках, мне  не хацелася верыць таму, што перад вачыма, аднак  рэчаіснасць  не давала  шанцаў  спадзявацца на  iншае.

     Я кірую да будачак, нібы  заяц пятляючы памiж лужынамi.  Напэўна, ноччу прайшоў  дождж. Дарэчы плошча, здаецца, некалi была заасфальтавана, толькі ж  час i дажджы са снегам зрабiлi сваё — i зараз гэта  адна вялiзарная лужына. Адно толькi  рэшткi асфальту невялiчкiмi астраўкамi яшчэ сям-там выторкваюцца з вады,  як напамiнанне аб былой прыстойнасцi.

     Пафарбаванаыя зялёным будачкi вельмі нагадвалі палатку, дзе прадавалі  газу, якая некалi была ў нашай вёсцы.  Але  адна з iх, здаецца, мела зусiм  іншае прызначэнне і  аб гэтым сведчыў  прымацаваны да яе вялiкi  шчыт, на якім  была намалявана схема аўтобусных  маршрутаў  мясцовага прызначэння. Па ўсяму відаць, гэта быў мясцовы аўтавакзал, ці дакладней “аўтакаса”. Невялiчкая шыльдачка iнфармавала : ’’Каса працуе з 6.00 да 22.00’’. Пад гэтым надпісам ішоў вялікі пералік перапынкаў, які даваў зразумець, што каса  адкрываецца толькі на некалькі хвілін перад самым адпраўленнем чарговага аўтобуса ў рэйс. Напэўна, я не памылiўся, калi накiраваўся  сюды, самы цэнтр гарадка недзе тут, па гэты бок чыгункi.

     Я брыду ўздоўж будачак-палатак, якiя нiшто iншае, так мне здаецца, як мясцовы калгасны рынак. Гэту маю  здагадку падмацавалі невялiчкiя  папяровыя шматочкi аб’яў, што былі расклеены на  будачках. На іх  прапаноўвалi  выгадна купiць дом з садам у весцы  Хмяльное,  карову, свiчо, матацыкл ’’Ява’’, ’’Iж’’ з каляскай, веласiпеды... Безлiч паперак, напiсаных неразборлiва i спешна  хімічным алоўкам, самапiскай, надрукаваных на пiшучай машынцы. Такiм чынам усяго за нейкую хвiлiну я  быў  уведзены ў курс гандлёвых спраў  гарадка i яго аколiц. Калi   сказаць шчыра,  мяне  ўсё гэта не вельмi  цiкавiла, але ж,  што  яшчэ рабiць, калi да пачатку працоўнага дня было гадзiны тры-чатыры.

     Але ж гарадок прачынаўся. Дзе-нi-дзе ўжо бразгаюць вёдры, падойнiкi, парыкваюць каровы, кудахтаюць куры, рохкаюць свiннi... Адным словам  ранiца пачыналася амаль гэтак жа, як у Мележаўскiх Куранях. Здавалася, што вось-вось стрэльне пуга i пачуецца:

     --Ка-ро-вы! Каровы! Каровы!

     Глыбінка, як зараз называюць такія аддаленыя ад цывілізацыі месцы.

     Мой прыезд на працу сюды, як мне здавалася да гэтага часу, можна было лічыць выпадковым, бо пасля заканчэння  інстытута я атрымаў накіраванне ў міністэрства адукацыі і нейкі час мог цешыць сябе надзеяй, што там прапануюць нешта больш перспектыўнае.  Але ж,  аказалася, гэта надзея была дарэмнай.      

     З гэткімі сумнымі разважаннямі я ўважлiва вывучаў  аб’явы, марнаваў час,  чакаючы пакуль гарадок прачнецца i зажыве працоўным жыццём.

     І толькі зараз я заўважыў, што мае летнiя  туфлi зусім  не падыходзяць  для шпацыру  па вулiцах  гэтай беларускай Венецыi. Яны вельмі хутка прамоклi  i зараз лёгкiм пачмокваннем адгукалiся  на кожны крок. Я шчыра шкадаваў, што  не паслухаў  аднакурснiка,  якi цi то смехам, цi то ўсур’ёз раiў узяць з сабой у дарогу гумовiкi цi кірзавiкi. ”Няхай будуць на ўсялякi выпадак! Не ў Маскву ж збiраешся!” Толькі ж смешна было ўявіць зараз сябе гэткім Ламаносавым у  гумовых ботах і з туфлямі, перакінутымі праз плячо. Вось гэта выява! 

     Галоўная вулiца гарадка, на якую я накіраваўся пасля экскурсіі па мясцоваму рынку, нагадвала разбiты аўтамабiлямi гразкi шлях. У такiх, як мае, туфлiках тут не хадзiлi, гэта адну лужыну цi лужынку дзе-небудзь у сталіцы можна абыйсцi, а не такую безлiч, што траплялася на маiм шляху.

     Мне  спатрэбілася дзве гадзiны, каб  пешкi прамераць Цэнтральную вулiцу i дабрацца да  яе канца, да самай ускраiны. Тое, што я ўбычыў пад час свайго азнакамляльнага шпацыру, не дабавiла мне аптымiзму. Гарадок аказаўся самым звычайным глыбінным райцэнтрам і быў далёкім ад таго, што я чакаў убачыць. Каб хоць неяк супакоiцца, я вырашыў пашукаць якую-небудзь сталоўку, бо мой стаўнiк пачынаў патрабаваць ежы. Мне пашчасцiла натрапiць на невялiчкае кафэ, якое месцiлася ў даволi прыстойным для такога  паселішча двухпавярховым будынку.

        Кафэ працавала  з сёмай гадзiны, відаць таму, што побач знаходзiлiся даволi значныя прадпрыемствы: сельгастэхнiка  i масласырзавод. Наведвальнiкаў у кафэ аказалася няшмат, некалькi рабацяг у спецадзеннi сёрбалi нешта з талерак, звонка пастукваючы лыжкамi. Маё з’яўленне засталося незаўважаным. У зале смачна пахла жаранай рыбай i цёплым дражджавым цестам. Гэтак смачна, што ў мяне пацяклi слюнкi, я проста забаяўся, што  захлынуся, калi не паспею своечасова пракаўтнуць чарговую порцыю слiны. Аблiзваючы сухiя губы, я наблiзiўся да амбразуры з якой i патыхала  так смачна. Я не паспеў нават што-небудзь як след разгледзець, як у амбразуры з’явiўся прыгожы жаночы твар i звонкi голас запытаў:

     --Снедаць будзеце?

     Ад нечаканасцi я нават  крыху разгубiўся. Адказ сухаватым камяком засеў  у горле, i я нейкi час сiлiўся выціснуць яго з сябе. Слёзы раптам накацiлiся ў мяне на вачах i  я нiбы гусак выцягнуў шыю i закiнуў галаву, каб пракаўтнуць той  камяк. З маiх вуснаў зляцела нешта вельмi падобнае цi то на стогн, цi на мычанне.

     Жанчына не звярнула на мой адказ нiякай увагi, яна поркалася каля плiты i гучна бразгала посудам. Ёй, напэўна, тут i не гэтакiх, як я, едакоў даводзiлася бачыць. Рабацягi, што тут сiлкавалiся,  часцяком з рання бывалі не ў добрым гумары i чакаць ад iх выразнага слова не заўсёды было разумным. Я неяк i не заўважыў як перада мной з’явiлiся талеркi з рыбным супам i гуляшом. Жанчына ласкава паглядзела на мяне неяк вельмi спачувальна i запытала:

     --Пiць будзеце кампот?

     Я моўчкi кiўнуў галавой.

     --Суп у нас сёння вельмi смачны! -- праiнфармавала жанчына i пацiкавiлася: -- Камандзiровычны?

     Я нiчога не адказаў. Матнуў галавой ці то ў знак згоды, ці  то аднекваючыся,  абыякава, не хацелася нешта тлумачыць дый навошта. Цi ж жанчыне трэба была мая праўда? Яна ж проста так пыталася, для ветлівасці, можа не любіла моўчкi працаваць. Дык чаму не пагаманіць з незнаёмым маладым хлопцам, якi раптам яшчэ калi завiтае сюды. Разгаварыць  наведвальнiка — гэта ж зацiкавiць яго, пакiнуць у яго прыемнае ўражанне аб  сталоўцы, якая, можа, i не вельмi добрая. Але ж вядома, што iншым часам нават самая простая страва  можа здацца смачным далiкатэсам,  калi яе добра i густа заправiць пякучым слоўцам.  Жанчына была з гаваркiх i вострых на язык, гэта адчувалася, аднак я быў далёка  не ў тым настроi, каб рэагаваць на смешкi. Я моўчкi разлiчыўся за  сняданак  i падаўся да свабоднага столiка  ў самым далёкiм кутку залы.

     Мне хацелася асэнсаваць  тое, што я ўжо паспеў тут пабачыць.

     Што я дагэтуль ведаў пра гэты гарадок? Перш за ўсё тое, што ён зусiм нядаўна набыў статус райцэнтра. I  тое, што менавiта ён з’яўляецца радзiмай знакамiтага беларускага Сiндбада, марскога ваўка і адмірала. I гэта было цяжка зразумець: як  у хлопца  з глушы, якая далёка нават ад ракi цi вазера, магло нарадзiцца вялiкае захапленне марскiмi падарожжамi. Праўда ў ваколiцы працякала  рачулка, але ж гэта была не Прыпяць, не Днепр, не Нёман, а так ручаiна,  якую нават курыца лёгка пераляцiць.

     За невясёлымі разважаннямі  я неяк не заўважыў, што  стукаю лыжкай па пустой талерцы. Сняданак я праглынуў нібы той самы галодны воўк. І цяпер, калі страўнiк ужо не iграў марш,  жыццё, якiм бы яно на самой справе ні было, не здавалася сумным i бесперспектыўным. ‘’Жывуць жа i тут людзi неяк!‘’--  супакойвала мяне простая думка. Я п’ю кампот i разглядваю ўнутраны iнтэр’ер  сталоўкi. Залу ўпрыгожваюць вялiкія палотны, якія назваць мастацкiмi будзе замоцна. Хоць на першы  погляд карцiны як карцiны -- нацюрморты рознага зместу. I іх сюжэты  функцыянальна пасуюць да такой залы. Але ж памеры выбраны без ўліку таго, дзе яны будуць знаходзіцца, і таму тое, што на іх намалявана, здаецца звышгіганцкім. Не рэальным. Такі  смачны разнасол і вялікі выбар  мне маладому толькі-толькі спечанаму спецу мог хіба што прысніцца. Там былі і яблыкі, і каўбасы, і курыныя куппячкі, і грыбы, і бульба у гаршэчках, і кулічы, і лімоны, і вінаград, і бутэлькі з шампанскім. Адным словам – гэта была мара сярэдне статыстычнага жыхара беларускай глыбінкі, якую пры дапамозе выяўленчага мастацства даводзіў народу мясцовы жывапісец. 

    Але ж у рэальным жыцці такі асартымент, напэўна,  не сніўся не тое каб звычайнаму жыхару гарадка, але нават і сталічнаму.

     На гадзінніку быў пачатак дзевятай гадзіны. Ужо добра развіднелася, і туман   амаль развееўся . Мне трэба было кіраваць у бок тэхникума. Але дзе той бок, я не ведаў.

     Прыйшлося дапытаць аднаго з прахожых і той растлумачыў, што трэба ісці ў самы канец Цэнтральнай вуліцы, а за аколіцай узяць улева на гравійку і праз пустэчу кіраваць на лясочак. За тым лясочкам і будзе тэхнікум.

     Я падзякаваў і пайшоў, як гараджанін неяк зусім нечакана кінуў  мне наўздагон:

     --Гэй, хлопец! Я забыўся табе сказаць, што гэтым шляхам  з нашых  ніхто не ходзіць.

     --Чаму?

     --Хто яго ведае. Не ходзяць, ды ўсё! 

     --А! -- я абыякава махнуў рукой,  упэўнены, што адсюль, з аколіцы да тэхнікума мне будзе бліжэй, чым любым іншым шляхам. А папярэджванне прахожага не што іншае, як мясцовыя забабоны.

     Праз накалькі хвілін я быў на ўскраіне. Шаша  кіравала далей пад горку, а каля высокай металічнай стэлы  з надпісам “Шчаслівай дарогі!”   была развілка. Вузкая гравійка збочвала на пустэчу, акураную воблакамі туману, які тут здаецца  ніколі  не  рассейваўся.

      Я спыніўся каля ўказальніка ДАІ, на якім было напісана “Лясгас -2 км”, раздумваючы ісці:  па гравійцы ці шукаць якую-небудзь сцежку? Гравійка  была разбіта коламі цяжкіх машын, глыбокія каляіны, выбоіны, а ў мяне на нагах лёгкія туфлікі. Вырышыў рушыць непрасткі, бо два кіламетры гэта ўсяго нейкія там  з паўгадзіны  хады.

      Але мой аптымізм згас адразу пасля  першых крокаў. У гарадку можна  абыйсці гразь ці лужыну, дзе праціснуцца ўздоўж плота, дзе па кладках, цаглінах ці дошках, якія нехта з прадбачлівых жыхароў раскідаў на небяспечных месцах. А  тут  за ваколіцай такі манеўр быў немагчымы. Гразь і лужыны былі ўсюды. Скрозь.

     “Недзе павінна быць сцежка, не можа таго быць, каб тутэйшыя людзі хадзілі па гэткай гразюкі”, -- аналізую я сітуацыю і лаўлю сябе на тым, што я сказаў “хадзілі”. Але ж прахожы папярэдзіў мяне,  што “не ходзяць“. Што за загадка такая?

    Я спусціўся  з насыпу, спадзеючыся адшукаць у пустазеллі і траве сцежку. Густы едкі туман курыўся над нізінай і вялізнымі лужынамі. Напэўна, тут  некалі былі кар’еры ў якіх здабывалі белы пясок, а цяпер стала самая звычайная стыхійная звалка. Пустэчу перасякалі насыпы -- высокія пясчаныя валы ці  падсыпкі пад апоры нейкіх таўшчэзных труб. Я з насцярожанасцю і непакоем вышукваў ў траве сцежку. Здаецца, маё меркаванне было памылковым. Тут сапраўды “не ходзяць”. Мне зрабілася  неяк не па сабе. Ці не шукаў я тую сцяжынку, якой  не было ніколі? Можа гэта толькі  ў маіх  думках яна  пракладзена праз  пустэчу. А на самай справе, тут, дзе, можа, і заканчваецца тая самая цывілізацыя, тое самае гарадское жыццё, яна не пачынаецца і не знікае. Яе проста няма.

    Падсвядома адзначаю, што чым больш я аддаляюся ад  гарадка, тым гусцейшы туман. Каму-небудзь з боку я мог здацца валацугай, які згубіў на пустэчы нешта і зараз з ранку спрабуе  адшукаць прапажу. Я рабіў некалькі крокаў уперад, некалькі улева ці ўправа, вяртаўся назад, --і усё дзеля таго, каб абыйсці чарговую лужыну. Гэта былі нібы пошукі ўчарашняга дня ў шэрані, сырасці, на бязлюддзі. І нейкі незразумелы жах пачынаў напаўняць маю істоту. Неспакой і трывога. Над лужынамі курыў едкі туман, робячы паветра  ліпкім і шчыльным. Дыхаць станавілася ўсё цяжэй. Можа таму, кожны наступны крок мне даваўся цяжэй, чым папярэдні. Адчуванне часу нечакана пачало  губляцца, імгненні, здаецца, запаволілі хаду і  застылі. І тут я вызначаю, што мой маршрут  ужо даўно замкнуўся ў кальцо, што я ніколькі не прасунуўся наперад, а  кругамі шпацырую вакол адной вялізнай лужы. Містыка. Чыісьці злыя чары.

     Спрабую вырвацца з зачараванага кола. Разганяюся, пераскокваю праз лужу, абыходжу нейкую яму, крок улева – і зноў заўважаю, што вярнуўся на тое самае месца, з якога пачаў карэктыроўку свайго маршруту.

     Мне робіцца нядобра, жудасна. Хочаш ці не,  але паверыш у нячысцікаў ці хаця б у тых  іншапланецян, што крадуць людзей. На адкрытай пустэчы,  а не ў глухім цёмным лесе я ўжо з гадзіну кружыў на адным месцы вакол вялізнай лужы. Каб быў  п’яны,  яшчэ неяк мог бы растлумачыць такое, а то ж цвярозы…

     -- Хлопец! Ты чаго тут блукаеш? Шукаеш што?

     Я выразна чую крыху хрыплаваты голас мужчыны. Спакойны, цвёрды. І недзе зусім побач.  Усё гэта як нейкае насланне. Застываю нібы слуп і адчуваю,  як усё маё цела наліваецца цяжарам. Дранцвее. Жах і неразуменне таго, што адбываецца ў гэта імгненне, авалодваюць мною. Мне здаецца, што нават туман раптам зрабіўся непраглядным. Шчыльным. Я ніяк не магу разгледзець  носікі сваіх туфлікаў і зямлю  пад нагамі.

          Ці не надыхаўся я выпарэнняў на гэтай пустэчы,  ці часам не атруціўся імі. А гэты самы голас – нішто іншае, як мае асабістыя думкі. Трызненне атручанага.  Я сілюся перамагчы гэтае насланнё. Але ж хітраваты ўнутраны недавер асцярожна супакойвае свядомасць на дзіва простай думкай.

       “Алесь! Усё  не так проста! Табе толькі здаецца, што ты знайшоў адгадку  і  ведаеш, што адбываецца.  А  да адгадкі яшчэ вельмі і вельмі далёка. Ты проста патрапіў у такую сітуацыю, калі на самыя не простыя загадкі нечакана прыходзяць адказы. Многае становіцца зразумелым. Акрамя выбара, які ты ўжо зрабіў і які яшчэ прыйдзецца зрабіць”.

      А што ўяўляе сабой гэта самая пустэча, я ўжо здагадаўся. Адстойнік. Ачысныя фільтрацыйныя палі, ці як іх там яшчэ называюць. Таму тут так шмат нейкіх таўшчэзных труб? Таму тут нават на адкрытай прасторы не рассейваецца туман. А слова, якое хутчэй за ўсё дакладна і асэнсавана падыходзіць, як назва гэтай пустэчы: могілкі. Могілкі тутэйшай цывілізацыі.

    Мне робіцца неяк сумна  і трывожна. Сумненні напаўняюць душу. А ці  змагу  я рэалізаваць сябе тут, у гэтым гарадку?  І, навогул, што я хачу ад жыцця?  Кожны чалавек прыходзіць на свет дзеля таго, каб рэалізаваць сябе, дабіцца нечага выключна свайго. Толькі ж не кожны дабіваецца сваёй  мэты і  знаходзіць  шлях для рэалізацыі сябе, свайго прызначэння. Да гэтага дня мне было ўсё ясна і зразумела. Я вучыўся ў інстытуце і  добра ўсведамляў, прадбачыў тое, што чакае ў будучым. А зараз? Я не ведаю нават таго, што будзе са мной ў бліжэйшы час. Мне не хочацца думаць, што я завязну ў гэтай глушы да канца свайго жыцця. Гэты мой страх перад будучыняй быў выкліканы дрэнным валоданнем сітуацыяй і магчымасцяў, які прапануюць новыя да канца невызначаныя абставіны. Не дарма ж кажуць, што самае цяжкае, што бывае ў жыцці, -- гэта момант пераходу ад нявызначаннасці да прыняцця хоць якога-небудзь рашэння. А тут чарада вечных пытанняў і ні аднаго адказу.  Хто я? Што я?  Дзе я? І што там далей?

    І гэтыя думкі, што даюць хоць нейкае разуменне майго становішча, ніколькі не супакойваюць.  Хоць я і пачынаю разумець загадку гэтай пустэчы! Яе чары! Тут, на гэтай пустэчы, хочаш ці не, але  пачнеш думаць пра будучыню, пра тое, што чакаеш ад яе, бо вялікая адкрытая прастора ўспрымаецца,  як канец  свету. Тут гола, бязлюдна, вільготна, сумна  і трывожна. Сярод пяску, гразі, вады і атручаных выпарэнняў цяжка думаць пра радаснае і светлае. Але ж і нехочацца дарэмна растраціць свае годы і сваё жыццё, асабліва калі яшчэ малады. Зусім.

     Нечаканае асэнсаванне самога сябе, як чалавека ў прасторы, вяртае мяне на нейкае імгненне  да рэчаіснасці. Дзіўна, але  ж я стаю пасярод неглыбокай лужы і разважаю аб жыцці. Дурань у лужыне. Чаравікі прамоклі наскрозь. Пачынаю злавацца на сябе. Чаму я   пайшоў праз пустэчу? Чаго мяне панесла ў гэты гарадок, у гэту глыбінку?  Чаму я не выбраў  нешта іншае? Тутэйшыя тут не ходзяць.

     Гэта атручаная цывілізацыяй пустэча, дзе жывому цесна і нязносна. Тут будучыня ў імгненне пераходзіць стан мінулага. Тут можна толькі ўспамінаць і сумаваць аб тым, што не атрымалася, не здзейснілася. Перайсці праз гэту пустэчу – гэта перайсці праз жыццё і  адчуць сябе старым чалавекам, які раптам азірнуўся назад, каб параўнаць тое, што пражыта, з тым, як яно бачылася некалі ў маладосці. Я раптам усведамляю, што як бы заўтра ні склалася маё жыццё, самае неразумнае зараз -- шкадаваць, што трапіў у гэты гарадок. Шкадаваць і ныць. Можа, менавіта тут мяне чакае самае вялікая падзея майго жыцця. Можа, гэта першая сапраўднае каханне, аб якім я буду памятаць ўсё жыццё. Можа…Напэўна. 

     Я выбіраюся з лужы і кірую далей.

     Кароткі шлях праз пустэчу займае  гадзіны паўтары і я сам-на-сам са сваімі думкамі паспяваю многае асэнсаваць. І даволі прыблізны, хіба толькі  не вельмі дасканалы, план маёй бліжэйшай будучыні  пачынае неяк сам па сабе складвацца. 

     Да ўскрайку лесу, дзе знаходзіцца тэхнікум, я дабіраюся зусім мокры і перапэцканы гразюкай. Спрабую прывесці сябе ў больш-менш прыстойны выгляд, бо не хочацца патрапіць на вочы  будучага начальства гэткім “мокрым”. І паколькі тут была далёка  не сталіца -- кірую да бліжэйшай  лужы, змываю  гразь са сваіх туфлікаў і  калашын. Неяк апратаўшыся, я адчуў сябе падрыхтаваным да самай высокай аўдыенцыі. Праўда, гэта магло здацца толькі на імгненне, бо калі я  накіраваўся да ганка будынка тэхнікума а мае мокрыя ізноў гучна чаравікі зачаўкалі, то зразумеў, што мой сталічны выгляд згубіўся недзе на той самай пустэчы ці ў той самай лужы, дзе я разважаў пра сваю будучыню.

     

      Тэхнікум  уяўляў сабой  некалькі абнесяных  кованай агароджай будынкаў. Усё наўкола зарасло хмызняком. Магло здацца, што вось-вось з`явіцца  дзяцюк з сабакам і стрэльбай, ці выкаціць брычка з двойкай коней, ці выедзе вершнік. І здалёк ён здаваўся панскім маёнткам з палатна мастака Барысава-Мусатава, гэткім “раскіданым гняздом”. Галоўны будынак  з’яўляўся тыповым збудаваннем эпохі сацыялістычнага рэалізму з усімі атрыбутамі такога стылю. Калоны, ляпніна, скульптуры. Сімвалы працы, ведаў, навукі, гармоніі,мастацства. Адзінае, чаго не хапала  для паўнаты уражанняў, -- дык гэта дзяўчыны з вяслом.

      Кірую да галоўнага будынака. Мне неабходна трапіць да дырэктара, а там будзе бачна, што далей. Я вельмі дзіўлюся таму, што і тут наўкола ні душы.

      Інтэр’ер будынка знутры вытрыманы ў тым жа стылі што і знешне. Тут таксама запусценне. Абшарпаныя сцены, скрыпучая падлога і запыленая столя.

Унушальнасць будынка, якая здалёк  нават зачароўвае, зблізу гублялася, ён выглядаў даволі сціпла.

     Першы пакой, у які я адважваюся зазірнуць, аказваецца  канцэлярыяй. Тут працуюць дзве жанчыны. Адна з іх на маё шчасце даволі гаваркая і  ахвотна апавядае пра ўсё, што мне неабходна вырашыць у самы бліжэйшы час. Праз нейкую хвіліну  я ў поўным аб’ёме праінфармаваны, што і як павінен рабіць.

     Ірына Канстанцінаўна, так завуць маю новую знаёмую, цікавіцца ўсім: і што я, і хто я. Яна нібы той рэжысёр, што збіраецца ставіць спектакль  ў  “мясцовым тэатры”, прыкідвае, а якую ж ролю  “пацягну” я. І позіркам прафесіянальнага рэжысера, вызначае мае магчымасці. Мне здаецца, што па яе меркаванню я не цягну на галоўныя ролі. Так! Да героя-любоўніка мне, зялёнаму гэтак жа далёка, як і да ролі зладзея. Праўда, адно было відавочна тое, што некая роля ўжо адведзена мне. Ірына Канстанцінаўна, здаецца,  з тых жанчын, якія хаця нічым асаблівым не вылучаюцца, але ж іх прысутнасць у любой кампаніі заўжды бачна. Такіх жанчын заўважаюць адразу і ўсе. Цяжка  не заўважыць  жанчыну, якая нібы та свецяцца і ад якой патыхае жаданнем падабацца, какетнічаць, смяяцца. Яе можна было вызначыць, як  жанчыну, якіх я пра сябе называў “запальнічка”. Такая магла запаліць, надзяліць крыламі, узняць у неба, а магла і спаліць, ператварыць ў вуголле, попел, нішто.

      Я падзякаваў Ірыну Канстанцінаўну за дапамогу і накіраваўся да начальства. Мне чамусьці  падумалася, што ад такіх як яна  жанчын у большасці халасцякоў часам “едзе дах”.  Можа, я і памыляўся, але ж залішняя адкрытасць Ірыны Канстанцінаўны ўспрымалася мной толькі  гэтак. І хаця для маіх дваццаці двух яна была трохі стараватай, у нейкае імгненне мне падумалася, што за такой як яна не грэх было б і заляцацца.        

     З высокага  начальства на рабочым месцы аказаўся толькі загадчык вучэбнай часткі,  хударлявы мужчына гадоў пад пяцьдзесят з высокім лобам, які імкліва ірваўся на патыліцу. Яго вельмі здзівіла тое, што маладым спецыялістам, накіраваным на працу ў іх тэхнікум, аказаўся гэткі  хлапчук-падлетак. Ён цікавіўся ўсім: і чаму я выбраў гэта самае месца, і што я збіраюся рабіць праз год-два, і дзе жывуць мае бацькі. Расказаў ён мне і аб тым, як сам некалі трабіў ў гэту глуш. Гэта было пасля вайны. Як я зразумеў, абставіны ў Івана Захаравіча  былі такія, што выбіраць не прыйшлося. І мне здалося, Іван Захаравіч, і цяпер яшчэ  шкадаваў,  што лёс закінуў яго ў гэткую глуш. Можа, у яго нешта   выйшла  не так, як некалі хацелася, не так, як некалі марыў. Таму мяне зусім не здзівіла яго пытанне:

    -- Ці доўга вы, малады чалавек, збіраецеся быць у нас тут? 

     Адказаць было не проста. Разумна было пытанне прапусціць міма вушэй, ды і Іван Захаравіч, здаецца, не чакаў на яго адказу. Яму проста хацелася  прапанаваць мне сваё бачанне маёй сітуацыі і выкласці адзін з варыянтаў маёй будучыні.

    -- Маладыя настаўнікі ў нас не затрымліваюцца. Хітрэйшыя, каб не адпрацоўваць абавязковыя тры гады паступаюць  на курсы павышэння кваліфікацыі. Скажу шчыра, іншага бачыш наскрозь і ведаеш, што пасля тых курсаў не вернецца, але ж зрабіць нічога не можаш, мусіш адпусціць, каб не скардзіліся потым у міністэрства, што мы тут заціскаем  маладых.

   Я зразумеў, што мне  не менш як тры гады прыйдзецца працаваць  тут, чым  не вельмі засмуціўся, бо недзе ў глыбіні душы быў падрыхтаваны да гэтага. Але ж пытанне, якое мне раптам задаў Іван Захаравіч, аказалася  нечаканым і ўзрушыла мае думкі.

--Вы, малады чалавек, з якой-такой мэтай выбралі наш тэхнікум.

Мне нават цяжка было ўявіць, што можна было прыдумаць  больш-менш праўдзівы адказ. Нахабнасці для шчырасці ў мяне не хапала. Я нейкі час маўчаў, а Іван Захаравіч нібы адчуў маю разгубленнасць. Ён цёпла па-бацькоўску ўсміхнуўся і сказаў:

--Можаце, малады чалавек, не адказваць! Гэта ваша справа -- тыя самыя матывы і жаданні! Як я ўжо казаў, такія, як вы, маладыя настаўнікі доўга не вытрымліваюць, бо тут вельмі не проста жыць халасцякам. І самая першая, і складаная задача -- гэта харчаванне. У нашай тэхнікумаўскай сталоўцы вы, малады чалавек, пасля сталічнага жыцця не захочаце  нават  шклянку чаю выпіць.  Гатаваць самому часцей за ўсё не будзе часу. Так што хочаце ці не, але  з першага дня вам, малады чалавек, прыйдзецца вызначацца, як будаваць сваё жыццё ў бліжэйшыя год-два.

  Наш тэхнікум гэта  невялічкі пасёлак, які ўзнік тут гадоў дзесяць таму. Да гэтага тут была сельскагаспадарчая школа, а да школы -- дом адпачынку, які пабудавалі ў дуброве яшчэ да вайны. Некалькі суседніх калгасаў склаліся і арганізавалі базу адпачынку.  Але пад час вайны фашысты дуброву знішчылі, а з ёй і ўсе выгоды для дома адпачынку ў гэтых месцах.

     Іван Захаравіч палічыў неабходным пазнаёміць мяне яшчэ з некалькімі гісторыямі пра маладых настаўнікаў, якія прыехалі  сюды працаваць ў апошнія гады. Тым самым ён неназойліва прапаноўваў мне магчымыя варыянты  для планавання будучыні. Але  я яшчэ не быў гатовы выбіраць. Патрэбны быў нейкі час для асэнсавання кожнага з варыянтаў з улікамі маёй асабістай сітуацыі. Кожны з гэтых варыянтаў меў нейкую сваю мэту і цалкам мог бы падзыйсці мне,  аднак я не ведаў, што для мяне лепшае. Чаго я не хацеў, дык гэта застацца тут жыць. Але ж і самастойна ўладкоўвацца на працу я не быў гатоўны. Наўрадці хто сам захоча браць на працу  спецыяліста, які яшчэ нідзе і нічым сябе не праявіў. Каму патрэбны праблемы?  

     Такім чынам да тых сцэнарыяў, аб якія з гадзіну таму апавядала  ў канцылярыі Ірына Канстанцінаўна дабаўляліся новыя. 

  --Жыццё часта ставіць чалавека перад выбарам: для таго, каб зрабіць больш-менш важны крок, на нешта трэба вырашыцца, а ад нечага адмовіцца! Іншага не бывае. Вось такая тут сітуацыя, – успомнілася мне думка нейкага разумнага грэка. Ад таго, што я наслухаўся за апошнюю гадзіну, галава пачынала пухнуць. Безліч магчымых перспектыў,  і  глухі  гарадок, які пасля майго паходу праз путэчу здаваўся мне адной вялізнай лужай.  

      Мой візіт да начальства набліжаўся да канца. Іван Захаравіч выпісаў мне паперку на жытло і дадаў:

      --У інтэрнаце падрыхтавана некалькі пакояў для выкладчыкаў. Да першага верасня ўтрасайце свае  асабістыя справы. Засяляйцеся… Ці вы ўжо тут з рэчамі?

      --Не!

      -- Адным словам на ўладкаванне ў вас некалькі дзен, а там з першага пачнем працаваць разам. Поспеху і ўдачы вам!

    

      Я накіраваўся да каменданта інтэрната.

  І мне прыйшлося прайсціся па тэхнікумаўскаму пасёлаку, які, як аказалася,  выглядаў даволі прыстойна. Некалькі шматпавярховых будынкаў самога тэхнікума і жылых дамоў месціліся ў хваёвым лесе. Вуліцы і сцежкі былі заасфальтаваны. Перад будынкамі былі разбіты газоны і клумбы на якіх дацвіталі восеньскія кветкі. Ля пад’ездаў  стаялі  лаўкі. Пад  стромкімі соснамі паміж кустоў бэзу і жоўтай акацыі хаваліся пафарбаваныя  альтанкі. Гэта быў невялічкі астравок горада сярод лесу.  Я нават павясялеў, калі адчуў пад нагамі цвёрды асфальт. І нібы не было ні той пустэчы, ні лужын,ні гразі, ні глухога рання…     

Камендантам аказалася жанчына гадоў пяцідзесяці. Невысокая.  Чарнавалосая. Чарнавокая.Чарнявая, чым  вельмі нагадвала цыганку. 

Я паказаў ёй паперку, якую атрымаў ад Івана Захаравіча, і яна без лішніх пытанняў і роспытаў  правяла мяне ў пакойчык на першым паверсе. 

     -- Вот тут ваша келья, шаноўны! Праўда, хачу вас папярэдзіць, што можа  так  здарыцца, што  прыйдзецца падсяліць яшчэ аднаго выкладчыка. Не будзеце супраць?

 Я нічога не адказаў.

   -- Між іншым, шаноўны…  Як вас завуць?

   Я назваўся.

   -- Вельмі прыемна. А мяне завуць Элеанора Арнольдаўна…  Мы з вамі будзем суседзямі. Мой пакой насупраць.

   --Цудоўна!—адказаў я.

      Камендант  зняла з вялікай звязкі  ключ і працягнула  мне:

      --Вось вам ключ. Павінен падыйсці.  

  Я адамкнуў замок, адчыніў дзверы. Нейкую хвіліну пастаяў каля парога, а потым увайшоў у покой, падыйшоў да ложка, прысеў на яго.  Элеанора Арнольдаўна засталася ў дзвярах. Яна ўважліва назірала за мной, і мне,  напэўна, трэба было нешта сказаць ёй, ці хоць бы запрасіць зайсці. Але ж у пакойчыку не было нічога, акрамя жалезнага ложка, і ён, як мне падалося, нічым не адрозніваўся ад таго,  у якім я жыў ў інстытуце.

   -- Як вам прыстанішча? – спытала  Элеанора Арнольдаўна.

   --Нічога! – абыякава адказаў я.

   --Вы не сумуйце! Вам тут у нас абавязкова спадабаецца! Далібог! – і Элеанора Арнольдаўна ўсміхнулася хітраватай мацярынскай усмешкай. Мне здалося, што яна прачытала мае сумныя думкі, і гэта мяне насцярожыла. Я неяк раптам увесь насупіўся, але  ёй раўнадушна адказаў:

  --Я і не сумую!

  --Добра-добра! –Элеанора Арнольдаўна нечакана заспяшалася, ёй не хацелася сваёй прысутнасцю ў пустым пакоі, ствараць мне лішнія складанасці. --Не буду вам перашкаджаць. Уладкоўвайцеся.

  Яна павольна зачыніла дзверы, і я застаўся адзін. Мне неабходна было перавесці дыханне і крыху падумаць. Агледзецца. Падумаць было пра што.

      Адно было ясна, што працаваць у тэхнікуме мне прыйдзецца год-два, таму няма чаго дарэмна ламаць галаву над выбарам свайго варыянта. Працэсс, як кажуць, пайшоў. І адзінае, што зараз мела значэнне, – гэта вывучэнне знешніх абставін і пошук новых нечаканых рашэнняў. Толькі б не засесці тут у гэтай глушы на ўсё жыццё.   

      Гадзіны дзве-тры патраціў на ўладкаванне ў інтэрнаце, і пакой паступова набываў жылы выгляд. Да металічнага ложка далучыліся два крэслы, стол, на вокнах з’явіліся шторы. Такім чынам праблему жылля я паспяхова вырашыў, заставалася толькі разабрацца, як і дзе харчавацца, тым больш, што набліжаўся час абеду.

      І я вырашыў прагуляцца па пасёлку і заадно паглядзець, што ж там за сталоўка, пра якую так нядобра адзываўся Іван Раманавіч. Чаму гэта я пасля сталічнага жыцця не захачу там  нават  шклянку чаю выпіць?

      Сталоўка знаходзілася побач з інтэрнатам і знешне выглядала  даволі ўнушальна -- аднапавярховы цагляны будынак з вялікімі вокнамі. Не ўсялякае сталічнае кафэ мае асобнае памяшканне. Але тое, што я ўбычыў, калі пераступіў парог, вельмі мяне ўразіла – такія беспарадак і гразь могуць быць хіба пад час незапланаванага рамонту. А ён сапраўды тут патрабаваўся, бо фарба на сценах там-сям уздыбілася,  штукатурка дзе-нідзе асыпалася, агаліўшы цэглу. Столь у зале была шэрая ад пылу, вялізныя цёмныя плямы падцёкаў нагадвалі пра нядаўні дождж. Нават у зусім галоднага чалавека ад такога відовішча можа прапасці апетыт. Адзінае, што б магло яшчэ застацца дык гэта цікавасць: а чым жа тут кормяць?

     За касавым апаратам адзінока варушылася паўнаватая жанчына. Яна нешта падлічвала, спрытна пастукваючы косткамі на звычайных  бухгалтарскіх лічыльніках. На маё з’яўленне яна ніяк не адрэагавала. Я было пачаў знаёміцца з меню, але  касір раптам падняла галаву і буркнула:

       -- У нас нічога няма! Мы не гатавалі сёння.

       Я не зразумеў яе, што  яна адразу ж прачытала  на маім твары, таму палічыла неабходным растлумачыць:

       --Зараз няма заняткаў, таму няма навучэнцаў і няма неабходнасці гатаваць. Але ж калі хочаце што перакусіць, можаце ўзяць смятаны і чаю.

       Я нічога не адказаў.

   

       Для таго, каб уладзіць усе свае справы мне спатрэбілася паўдня. Больш рабіць тут не было чаго, я  падхапіў свой сакваяж і  накіраваўся на станцыю.

   Да першага верасня быў яшчэ цэлы тыдзень,  і таму ў мяне быў час з’ездзіць дадому, сабраць там свае рэчы.

  Мне не хацелася мірыцца з тым, што на цэлыя тры гады прыйдзецца завязнуць тут. Дурань, трапіўшы ў лужу, плача з роспачы,  ці смяецца, а я ж спрабаваў знайсці нейкі выхад, разважаў і думаў. Не хацелася выглядаць дурнем у лужыне. Але ж мне трэба было яшчэ вучыцца кіраваць бягучымі падзеямі, а праз іх і сваёй будучыняй, вучыцца прадказваць падзеі і  іх  развіццё? Напэўна, разумны чалавек  заўсёды робіць тое, што трэба, каб атрымаць тое,  што хоча, а дурань --  робіць тое,  што хоча, а не тое, што трэба, і --  ў выніку губляе ўсё.

 

 

На галоўную старонку